ص2

ص3

ص4

ص5

ص6

ص7

ص8

ص9

تاريخ انديشه اسلامى همراه فراز و فرودها و آكنده از تحول و دگرگونى ها و تنوع برداشت ها و نظريه هاست. در اين تاريخ پرتحول، فرقه ها و مذاهب گوناگون و با انگيزه ها و مبانى مختلفى ظهور نموده و برخى از آنان پس از چندى به فراموشى سپرده شده اند و برخى نيز با سير تحول همچنان در جوامع اسلامى نقش آفرينند، اما در اين ميان، فرقه وهابيت را سير و سرّ ديگرى است؛ زيرا اين فرقه با آنكه از انديشه استوارى در ميان صاحب نظران اسلامى برخوردار نيست، اما بر آن است تا انديشه هاى نااستوار و متحجرانه خويش را به ساير مسلمانان تحميل نموده و خود را تنها ميدان دار انديشه و تفكر اسلامى بقبولاند.

از اين رو، شناخت راز و رمزها و سير تحول و انديشه هاى اين فرقه كارى است بايسته تحقيق كه استاد ارجمند جناب آقاى على اصغر رضوانى با تلاش پيگير و درخور تقدير به زواياى پيدا و پنهان اين تفكر پرداخته و با بهرهِ مندى از

ص10

منابع تحقيقاتى فراوان به واكاوى انديشه ها و نگرش هاى اين فرقه پرداخته است.

ضمن تقدير و تشكر از زحمات ايشان، اميد است اين سلسله تحقيقات موجب آشنايى بيشتر با اين فرقه انحرافى گرديده و با بهره گيرى از ديدگاه هاى انديشمندان و صاحب نظران در چاپ هاى بعدى بر ارتقاى كيفى اين مجموعه افزوده شود.

انه ولى التوفيق

مركز تحقيقات حج

گروه كلام و معارف

ص11

از جمله موضوعات حرام يا شرك آلود نزد وهابيان، قسم به غير خدا و قسم و دعا به حق اوليا و نذر وذبح كردن براى آنها است. اكنون براى روشن شدن مطلب، اين موضوعات را بررسى مى كنيم.

ص12

ص13

در مورد قسم به غير خدا بين وهابيان و ديگران از پيروان مذاهب اسلامى اختلاف است. برخى آن را جايز دانسته و برخى نيز همچون وهابيان آن را حرام مى دانند.

ص14

صنعانى مى نويسد: «انّ الحلف بغير الله شرك صغير» (1)؛ «همانا قسم به غير خداوند، شرك كوچك است».

بن باز از مفتيان وهابيان مى گويد: «لايجوز الحلف بالكعبة و لابغيرها من المخلوقات» (2)؛ «قسم به كعبه و غير آن از مخلوقات جايز نيست».

او نيز مى گويد: «انّ الحلف لايجوز إلّا بالله وحده أو بأسمائه أو بصفاته»(3)؛ «قسم خوردن فقط به خدا يا به اسماء و صفاتش جايز است».

ص15

الف) خداوند متعال مى فرمايد:

(وَ الشَّمْسِ وَ ضُحاها* وَ الْقَمَرِ إِذا تَلاها* وَ النَّهارِ إِذا جَلَّاها* وَ اللَّيْلِ إِذا يَغْشاها* وَ السَّماءِ وَ ما بَناها* وَ الأَرْضِ وَ ما طَحاها* وَ نَفْسٍ وَ ما سَوَّاها) (شمس: 1- 7)

به خورشيد وگسترش نور آن سوگند وبه ماه هنگامى كه بعد از آن درآيد وبه روز هنگامى كه صفحه زمين را روشن سازد، وبه شب آن هنگام كه زمين را بپوشاند وقسم به آسمان وكسى كه آسمان را بنا كرده، وبه زمين وكسى كه آن را گسترانيده وقسم به جان آدمى وآن كس كه آن را (آفريده و) منظّم ساخته.

ب) و نيز مى فرمايد:

(وَ النَّازِعاتِ غَرْقاً* وَ النَّاشِطاتِ نَشْطاً* وَ السَّابِحاتِ سَبْحاً) (نازعات: 1- 3)

سوگند به فرشتگانى كه [جان مجرمان را به شدّت از بدن هايشان] برمى كشند، و فرشتگانى كه [روح مؤمنان] را با مدارا ونشاط جدا مى سازند، و سوگند به فرشتگانى كه [در اجراى فرمان الهى] با سرعت حركت مى كنند.

ج) و نيز مى فرمايد:

(وَ الْمُرْسَلاتِ عُرْفاً* فَالْعاصِفاتِ عَصْفاً* وَ النَّاشِراتِ نَشْراً) (مرسلات: 1- 3)

سوگند به فرشتگانى كه پى در پى فرستاده مى شوند، و آنها كه همچون تند باد حركت مى كنند، و سوگند به آنها كه [ابرها را] مى گسترانند.

ص16

د) و نيز در سوره هاى طارق، قلم، عصر، بلد، تين، ليل، فجر وطور به غير خود قسم خورده است.

اگر كسى بگويد: قسم خوردن خدا به مخلوقاتش اشكالى ندارد ولى بر ما جايز نيست، در پاسخ مى گوييم:

خداوند متعال مى فرمايد:

(لا يُحِبُّ اللهُ الْجَهْرَ بِالسُّوءِ مِنَ الْقَوْلِ) (نساء: 148)

خداوند دوست ندارد كسى با سخنان خود، بدى ها [ى ديگران] را اظهار كند.

واگر كارى حرام وقبيح است، خداوند نيز آن را انجام نمى دهد، و اگر خدا انجام مى دهد معلوم مى شود كه چنين كارى حرام و قبيح نمى باشد.

ص17

ب) و نيز نقل كرده:

جَاءَ رَجُلٌ إِلَي رَسُولِ الله (ص) مِنْ أَهْلِ نَجْدٍ ... يَسْأَلُ عَنْ الإِسْلامِ، فَقَالَ رَسُولُ اللهِ (ص): خَمْسُ صَلَوَاتٍ فِى الْيَوْمِ وَاللَّيْلَةِ. فَقَالَ: هَلْ عَلَىَّ غَيْرُهُنَّ؟ قَالَ: لا، إِلا أَنْ تَطَّوَّعَ، وَصِيَامُ شَهْرِ رَمَضَانَ. فَقَالَ: هَلْ عَلَىَّ غَيْرُهُ؟ فَقَالَ: لا، إِلا أَنْ تَطَّوَّعَ. وَذَكَرَ لَهُ رَسُولُ الله الزَّكَاةَ، فَقَالَ الرّجُل: هَلْ عَلَىَّ غَيْرُهُ؟ قَالَ: لا، إِلا أَنْ تَطَّوَّعَ. فَأَدْبَرَ الرَّجُلُ وَ هُوَ يَقُولُ: وَاللهِ لا أَزِيدُ عَلَي هَذَا وَلا أَنْقُصُ مِنْهُ. فَقَالَ رَسُولُ اللهِ (ص): أَفْلَحَ- وَأَبِيهِ- إِنْ صَدَقَ. أَوْ قال: دَخَلَ الْجَنَّةَ- وَأَبِيهِ- إِنْ صَدَقَ. (1)

مردى از اهالى نجد ... نزد رسول خدا (ص) آمد و درباره اسلام از او سؤال كرد؟ حضرت فرمود: شبانه روز پنج نماز به جاى آور. او گفت: آيا غير از اين پنج نماز چيز ديگرى بر عهده من است؟ حضرت فرمود: هرگز ... مگر اينكه بخواهى نماز مستحبى به جاى آورى. و نيز روز ماه رمضان. او گفت: آيا تكليف ديگرى بر عهده من است؟ حضرت فرمود: هرگز مگر اينكه بخواهى روزه مستحبى بگيرى. رسول خدا (ص) بر او زكات را ذكر كرد. آن مرد گفت: آيا غير از آن بر عهده من است؟ حضرت فرمود: هرگز مگر آنكه بخواهى صدقه مستحبى بدهى. آن مرد پشت كرد در حالى كه مى گفت: به خدا سوگند كه زايد بر آن نمى كنم و از آن نمى كاهم. رسول خدا (ص) فرمود: به خدا سوگند! او رستگار شد اگر راست گويد. يا فرمود: به پدرش سوگند او وارد بهشت مى شود اگر راست گويد.

ص18

ج) احمد بن حنبل در حديثى كه در مسندش نقل كرده ذيلش اين چنين آمده است كه پيامبر (ص) به شخصى خطاب كرد و فرمود:

... فَلَعَمْرِي لَئِنْ تَتَكَلَّمَ بِمَعْرُوفٍ وَ تَنْهَي عْنْ مُنْكَرٍ خَيْرٌ أَنْ تَسْكُتَ. (1)

... به جان خود سوگند اگر او به معروف سخن گفته و از منكر نهى كند بهتر از آن است كه ساكت شود.

ابوهريره مى گويد:

جَاءَ رَجُلٌ إِلَي رَسُولِ اللهِ: مَنْ أَحَقُّ النَّاسِ بِحُسْنِ صَحَابَتِي؟ قَالَ: أُمُّكَ. قَالَ: ثُمَّ مَنْ؟ قَالَ: ثُمَّ أُمُّكَ. قَالَ: ثُمَّ مَنْ؟ قَالَ: ثُمَّ أُمُّكَ. قَالَ: ثُمَّ مَنْ؟ قَالَ: ثُمَّ أَبُوكَ. فَقالَ رسولُ اللهِ (ص): نَعَمْ وَ أَبيكَ لَتُنَبَّأَنّ. (2)

مردى به نزد رسول خدا (ص) آمد و عرض كرد: چه كسى سزاوارترين مردم به حسن مصاحبت با من است؟ حضرت فرمود: مادرت. او گفت: سپس چه كسى؟ باز حضرت فرمود: مادرت. باز عرض كرد: سپس چه كسى؟ فرمود: مادرت. باز عرض كرد: بعد از او چه كسى؟ حضرت فرمود: سپس پدرت. رسول خدا (ص) فرمود: آرى، قسم به پدرت كه تو به طور حتم خبر داده شدى.

ص19

الف) قسم خوردن امام على (ع) به غير خدا

امام على (ع) در نامه اى به معاويه چنين مى نويسد:

وَ لَعَمْرِي يَا مُعَاوِيَةُ لَئِنْ نَظَرْتَ بِعَقْلِكَ دُونَ هَوَاكَ لَتَجِدَنِّي أَبْرَأَ النَّاسِ مِنْ دَمِ عُثْمَانَ. (1)

به جان خود سوگند! اى معاويه! اگر به عقل خود نظر كنى- نه هواى نفست- هرآينه مرا مبرّاترين مردم خواهى ديد از خون عثمان.

ب) قسم خوردن ابوبكر به غير خدا

مالك بن انس نقل مى كند كه ابوبكر به دزدى كه زيورآلات دخترش را دزديده بود گفت: «به پدرت قسم! شب تو شب دزدان نبود». (2)

ج) قسم خوردن خالد به پيامبر (ص)

واقدى در كتاب «فتوح الشام» مى نويسد:

... فصاح به خالد: يا قيس! سألتك بالله و رسوله الّا رجعت و تركت حدّتها على. فقال قيس: يا خالد! لقد اقسمت علي بعظيمين. (3)

... خالد بر او صيحه اى زد كه اى قيس! تو را به خدا و رسولش مى خوانم كه برگردى و از شدت آن بر من بكاهى. قيس گفت: اى خالد! تو بر من به دو شخص بزرگ قسم ياد كردى ...

ص20

د) قسم خوردن خالد بن وليد به حق منبر و روضه واقدى در كتاب «فتوح الشام» نقل مى كند:

... و وصل خالد و اصحابه إلى الأمير عبيدة و سلّموا عليه، و فرح المسلمون بخلاص اصحاب رسول الله (ص)، و حدث خالد أباعبيدة بكلّ ما جري لهم، ثم قال خالد: و حق المنبر و الروضة ما كان ماهان ليطلق لنا اصحابنا الّا فزعاً من سيوفنا ...(1)

... و خالد و اصحابش به نزد امير عبيده رسيده و بر او سلام دادند، و مسلمانان به جهت خلاصى اصحاب رسول خدا (ص) خشنود شدند، و خالد تمام اتفاقاتى كه براى آنها افتاده بود را براى ابوعبيده تعريف كرد، آن گاه خالد گفت: قسم به حق منبر و روضه [رسول خدا (ص)] كه ماهان اصحاب ما را رها نمى كند مگر با ترس و وحشت از شمشيرهاى ما ...

ه) قسم به زندگى پيامبر

واقدى در كتاب «فتوح الشام» نقل كرده:

... ثم حمل الأمير ابوعبيدة و حمل المسلمون. قال عامر بن ربيعة: و عيش عاش فيه رسول الله (ص) سيّد المرسلين، ما كان بيننا و بينهم إلّا جولة الجائل حتّي ولّوا الأدبار و طلبوا الاسوار ...(2)

... سپس امير ابوعبيده حمله كرد و مسلمانان نيز حمله ور شدند.

عامر بن ربيعه مى گويد: قسم به آن حياتى كه رسول خدا (ص) سرور

ص21

رسولان در آن زندگى كرد بين ما و بين آن فاصله اى نيست جز جولان جولان دهنده تا آنكه دشمنان پشت كرده و به دنبال ديوارها باشند.

او نيز نقل مى كند:

... رجعوا إلي الأمير أبي عبيدة و خالد بن الوليد و اعلموها بمقالة جبلة و انّه ما يريد إلّا القتال. فقال خالد بن الوليد: ابعده الله تعالي، فوعيش عاش فيه رسول الله (ص) سيد المرسلين لينظرنّ منّا جبلة ما ينظر ... (1)

... آنان به سوى امير ابوعبيده و خالد بن وليد بازگشته و به مقاله جبله خبر دادند و اينكه او جز جنگ چيزى را اراده نمى كند. خالد بن وليد گفت: خداوند متعال او را از [رحمتش] دور كند، قسم به حياتى كه رسول خدا (ص) سرور رسولان در آن زندگى كرد به طور حتم جبله از ما چيزهايى خواهد ديد ...

و) قسم به محاسن ابوبكر واقدى در كتاب «فتوح الشام» نقل مى كند:

... ثم انّ خالداً صاح به: يا عبدالرحمان! بحق شيبة ابيك و بيعته إلّا رجعت إلى مكانك. فرجع حين اقسم عليه ... (2)

... آن گاه خالد او را صدا داد كه اى عبدالرحمان! به حق محاسن پدرت و بيعت او از تو مى خواهم كه به جاى خود بازگردى. و او هنگامى كه بر پدرش قسم خورد به جايش بازگشت ...

ص22

علامه طباطبايى (ره) مى فرمايد:

(اقسمك بالله ان تفعل كذا او تترك كذا) انّك ربطت امرك أو نهيك بالمكانة والعزّة الّتي لله عزّ اسمه عند المؤمنين بحيث تكون مخالفة الأمر أو معصية النهي استهانة بمقامه تعالي واذهاباً لحرمة الايمان به. وكذا معني قولك (والله لأفعلنّ كذا) وصل خاص بين عزيمتك علي ما عزمت عليه من الأمر وبين ما لله سبحانه عندك من المكانة والحرمة بحسب ايمانك به بحيث يكون فسخك عزيمتك ونقضك همّتك ابطالا لما له سبحانه من المكانة عندك، والغرض من ذلك ان تكون على رادع من فسخ العزيمة ونقض الهمة، فالقسم ايجاد ربط خاص بين شي ء من الخبر أو الإنشاء وبين شي ء آخر ذي مكانة وشرف بحيث يبطل المربوط إليه ببطلان المربوط بحسب الدعوى، وحيث كان المربوط اليه ذا مكانة وشرف عند الجاعل مثلًا لا يرضى باذهاب مكانته والإهانة بمقامه، فهو صادق في خبره أو مطاع فيما يأمر به أو ينهي عنه، أو ماض في عزيمته من غير فسخ لامحالة ونتيجته التأكيد البالغ. (1)

معناى اينكه قسم مى دهم تو را به خدا كه فلان كار را انجام دهى يا ترك نمايى آن است كه تو امر يا نهيت را به مكانت وعزّتى ربط مى دهى كه مخصوص خداوند عزيز نزد مؤمنين است، به حيثى كه مخالفت امر يا نافرمانى نهى اهانت به مقام خداى متعال و از بين

ص: 23

بردن حرمت ايمان به اوست. ونيز معناى قول تو: (به خدا سوگند من فلان كار را خواهم كرد) ارتباط خاصى است بين عزم تو از كارى وبين مكانت وحرمت الهى به حسب ايمان تو به او به حيثى كه فسخ ونقض عزم وقصدت موجب ابطال مقام الهى نزد تو است وغرض تو از اين عهد آن است كه مانعى از فسخ عزم ونقض قصد خود داشته باشى. پس قسم در حقيقت ايجاد ارتباط خاصى بين خبر يا انشاء وبين چيز ديگرى است كه داراى مكانت وشرف است به حيثى كه با بطلان مربوط، مربوط اليه به حسب ادّعا باطل مى گردد. وچون مربوط اليه كه خداست داراى مكانت وشرف نزد قرارداد كننده است لذا راضى به رفتن آبرو واهانت به او نمى شود؛ زيرا او در خبرش صادق ودر امر ونهيش مطاع است يا در عزمش حتمى است ونتيجه آن تأكيد قطعى مى باشد.

ص24

و البحر، و التين و الزيتون، و الفرس، و اقسم باليل و النهار و الصبح و الشفق و العصر و الضحي و يوم القيمة، و أقسم بالنفس و أقسم بالكتاب و القرآن العظيم و حياة النبي (ص)، و بالملائكة إلي غير ذلك في آيات كثيرة، و لايستقيم قسم الّا عن إعظام. فماالمانع من أن نجري علي ماجري عليه كلامه تعالي من إعظامها بالعظمة الموهوبة، و نقتصر علي ذلك، ولو كان ذلك من الشرك لكان كلامه تعالي أولي بالتحرّز منه و أحري برعايته ...

وإن أراد به أنّ مطلق الإعظام كيفما كان لايجوز في غير الله حتي اعظامها بما عظّمها الله تعالي فهو ممّا لادليل عليه، بل القاطع من الدليل خلافه.(1)

از جمله مباحث مربوط به اين باب گفتار برخى است كه مى گويند: قسم ياد كردن به غير خدا شرك است. سزاوار است كه از اين گوينده سؤال شود كه مقصود او از اين شركى كه اراده كرده چيست؟ اگر مقصود او آن است كه در قسم به غير خدا تعظيم كسى است كه به او قسم ياد شده و تجليل امر او به حساب مى آيد؛ چرا كه معناى قسم بر اين امر مبتنى است و در قسم نوعى خضوع و عبادت اوست و اين شرك به حساب مى آيد، جوابش اين است كه هر تعظيمى شرك به حساب نمى آيد مگر اينكه به شخص قسم ياد شده عظمت ربوبيت مستقله كه از غير خود بى نياز است داده شود.

خداوند متعال به بسيارى از مخلوقاتش از قبيل آسمان، زمين، خورشيد، ماه، كنس خنس از ستارگان، و به ستاره هنگامى كه

ص25

سقوط كند قسم ياد كرده است. و نيز به كوه، دريا، انجير، زيتون، اسب سوگند خورده است. همچنين به شب، روز، صبح، سپيده صبح، عصر، برآمدن آفتاب، روز قيامت قسم خورده است. و نيز به نفس، به كتاب، قرآن عظيم، زندگى پيامبر (ص)، ملائكه و غير اينها از نشانه هاى بسيارى قسم ياد نموده است و هيچ قسمى به جز از روى تعظيم استقامت نيابد. پس چه مانعى است كه همان كارى را كه خداوند انجام داده به اينكه مخلوقات بخشيده اش را تعظيم كرده ما نيز اين كار را انجام دهيم و بر آن اكتفا نماييم. و اگر اين كار شرك مى بود كلام و سخن او سزاوارتر از احتراز از آن بوده و اولى به رعايت آن مى بود ...

و اگر مقصود او آن است كه مطلق تعظيم غيرخدا شرك است هرگونه كه باشد، حتّى آن گونه كه خدا مخلوقاتش را تعظيم مى كند در حق غير خدا جايز نيست آن گونه تعظيم نماييم، اين مطلبى است كه

دليلى بر آن وجود ندارد، بلكه دليل قاطع برخلاف آن دلالت دارد.

ص26

احمد در منسكش كه براى مروزى مصاحبش نوشته مى گويد: همانا به پيامبر (ص) در دعايش توسل مى شود، ولى غير احمد گفته: اين در حقيقت قسم دادن بر خداست به او، و به مخلوق بر خدا قسم داده نمى شود. و احمد بنا بر يك روايت از او قسم به او را تجويز كرده و لذا توسل به او را جايز دانسته است.

ص27

ثالثاً: مورد بحث قسم به اولياى الهى است، به جهت مقامى كه نزد خدا دارند.

ص28

خداوند متعال مى فرمايد:

(لَقَدْ كانَ لَكُمْ فِي رَسُولِ اللهِ اسْوَةٌ حَسَنَةٌ لِمَنْ كانَ يَرْجُوا اللهَ وَ الْيَوْمَ الآخِرَ) (احزاب: 21)

مسلّماً براى شما در زندگى رسول خدا سرمشق نيكويى بود، براى آنها كه اميد به رحمت خدا وروز رستاخيز دارند.

ثالثاً: جمله «مَنْ حَلَفَ بِغَيْرِ اللهِ فَقَدْ أَشْرَكَ» اشاره به نوعى خاص از قَسَم دارد كه آن قسم خوردن به بت ها است، و شاهد آن حديثى است كه نسايى از رسول خدا (ص) نقل كرده كه فرمود:

مَنْ حَلَفَ فَقَالَ فِي حَلِفِهِ: بِاللّاتِ وَالْعُزَّي فَلْيَقُلْ لا إِلهَ إِلّا اللهُ. (1)

هر كس در قسمش لات و عزى را ياد كند بايد بگويد: لا اله الّا الله.

شاهد اين توجيه اينكه احمد بن حنبل ذيل حديث يعنى «مَنْ حَلَفَ بِغَيْرِ اللهِ فَقَدْ أَشْرَكَ» را به صورت حديث مستقل آورده است (2)، و اين دلالت دارد بر اينكه عبدالله بن عمر به اجتهاد خود آن را در ذيل حديث آورده است.

رابعاً: ممكن است كه مقصود از جمله «مَنْ حَلَفَ بِغَيْرِ اللهِ فَقَدْ أَشْرَكَ» اين باشد كه هر كس به شخص يا موجودى قسم بخورد و براى او مقام و سلطه اى غيبى قائل باشد كه به صورت مستقل از خداوند آن را اعمال مى كند او مشرك است.

شاهد اين توجيه اينكه احمد بن حنبل از عبدالله بن عمر اين حديث

ص29

را اين گونه نقل كرده است:

كَان يَحْلِفُ أَبِي، فَنَهاهُ النَّبِيُّ (ص)، قَالَ: مَنْ حَلَفَ بِشَيْ ءٍ دُونَ اللهِ فَقَدْ أَشْرَكَ.(1)

پدرم قسم ياد مى كرد، پيامبر (ص) به او فرمود: هر كس به چيزى بدون [ارتباط آن] با خدا قسم ياد كند به طور حتم او مشرك است.

كلمه «دون الله» ممكن است اشاره به قطع ارتباط سلطه غيبى كسى باشد كه به او قسم ياد مى شود؛ زيرا در اين صورت قطعاً شرك خواهد بود.

ص30

بِغَيْرِ إِسْمٍ مِنْ أَسْمائِهِ فَلا حُكْمَ لَهُ.(1)

قسمى كه نزد آل محمّد منعقد مى گردد آن است كه انسان به خداوند متعال يا به برخى از اسماء او هر اسمى كه باشد قسم بخورد، و هر قسمى كه به غير خدا يا به غير اسمى از اسماء او خورده شود هيچ حكمى ندارد.

ص31

از جمله موضوعاتى كه وهابيان جايز نمى دانند، قسم خوردن به خداوند به حقّ مخلوق است؛ مثل اينكه گفته شود: خدايا تو را قسم مى دهم به حقّ پيامبرت كه حاجتم را برآورى.

ص32

و شفاعت شود و مردم متوسل و متوجه به دعاى او و شفاعتش گردند؛ زيرا كه دعا و شفاعت او از بزرگ ترين وسايل نزد خداوند است. و اما توسل در زبان بسيارى از مردم آن است كه از اين راه درخواست شده و به آن بر خدا قسم ياد مى شود، در حالى كه به چيزى از مخلوقات خداوند متعال قسم ياد نمى شود، مثلًا گفته نمى شود قسم ياد مى كنم بر تو اى پروردگار به فرشتگانت و مانند آن بلكه قسم به خدا و اسما و صفاتش خورده مى شود، و امّا اينكه از خدا خواسته شود و بر او به مخلوقاتش قسم خورده شود، اين چيزى است كه برايش اصلى در اسلام نيست.

رفاعى مى گويد:

ان الاقسام على الله بمخلوقاته امر خطير يقرب من الشرك ان لم يكن هو ذاته؛ فالإقسام على الله بمحمّد و هو مخلوق بل و اشرف المخلوقين لايجوز؛ لانّ الحلف بمخلوق على مخلوق حرام، و انّه شرك؛ لانّه حلف بغير الله، فالحلف على الله بمخلوقاته من باب اولى؛ اي جعلنا المخلوق بمنزلة الخالق و الخالق بمرتبة المخلوق؛ لانّ المحلوف به اعظم من المحلوف عليه، و لذلك كان الحلف بالشي ء دليلا علي عظمته ...(1)

همانا قسم خوردن بر خدا و مخلوقاتش امرى خطير و نزديك به شرك است، اگر خود شرك نباشد؛ پس قسم ياد كردن بر خدا به محمّد كه مخلوق است بلكه از اشرف مخلوقات مى باشد جايز نيست؛ زيرا قسم به مخلوق بر مخلوق حرام و شرك است؛ چون كه قسم به

ص33

غير خداست و قسم بر خدا به مخلوقاتش به طريق اولى جايز نيست؛ به اين معنا كه مخلوق را به منزله خالق به حساب آورده و خالق را به مرتبه مخلوق درآوريم؛ زيرا كسى كه به او قسم ياد مى شود بايد از كسى كه بر او قسم ياد مى شود بزرگ تر باشد؛ و لذا قسم به چيزى دليل بر عظمت او به حساب مى آيد ...

از كلمات اين دو استفاده مى شود كه قسم ياد كردن به حق غير خدا جايز نيست، ولى ما معتقديم اگر خدا بر كسى حقى قرار داد و مى توان بر آن حق قسم ياد كرد و دليل آن همان ادله جواز قسم به غير خداست كه ذكر شد.

حق بندگان بر خدا در قرآن از آيات قرآن استفاده مى شود كه خداوند براى افرادى خاص حقوقى قرار داده است؛

خداوند متعال مى فرمايد: (وَ كانَ حَقّاً عَلَيْنا نَصْرُ الْمُؤْمِنِينَ)؛ «ويارى مؤمنان، همواره حقّى است بر عهده ما!» (روم: 47)

و نيز مى فرمايد: (كَتَبَ عَلي نَفْسِهِ الرَّحْمَةَ)؛ «خداوند رحمت (و بخشش) را بر خود، حتم كرده». (انعام: 12)

و مى فرمايد:

(إِنَّ اللهَ اشْتَري مِنَ الْمُؤْمِنِينَ أَنْفُسَهُمْ وَ أَمْوالَهُمْ بِأَنَّ لَهُمُ الْجَنَّةَ يُقاتِلُونَ فِي سَبِيلِ اللهِ فَيَقْتُلُونَ وَ يُقْتَلُونَ وَعْداً عَلَيْهِ حَقّاً ...) (توبه: 111)

خداوند از مؤمنان، جان ها واموالشان را خريدارى كرده، كه (در برابرش) بهشت براى آنان باشد؛ (به اين گونه كه:) در راه خدا

ص34

پيكار مى كنند، مى كشند وكشته مى شوند؛ اين وعده حقّى است بر او.

و اگر خداوند براى افرادى حقوقى را قائل شده، ما مى توانيم از آن افراد بخواهيم تا از حق خداييشان در مورد ما استفاده كنند.

و درباره پيامبرانش مى فرمايد:

(وَ لَقَدْ سَبَقَتْ كَلِمَتُنا لِعِبادِنَا الْمُرْسَلِينَ* إِنَّهُمْ لَهُمُ الْمَنْصُورُونَ) (صافات: 171 و 172)

وعده قطعى ما براى بندگان فرستاده ما از پيش مسلّم شده، كه آنان يارى شدگانند.

ونيز در سوره توبه آيه 11، ويونس آيه 103، ونساء آيه 17، به حقوق مردم بر خداوند اشاره شده است.

چه اشكالى دارد كه خدا را قسم دهيم به حقوقى كه براى اوليائش قرار داده است.

ص35

من پشت سر پيامبر (ص) بر الاغى سوار بودم، حضرت به من فرمود: اى معاذ! آيا مى دانى حق خداوند بر بندگان چيست؟ عرض كردم: خدا و رسولش داناترند. فرمود: حق خدا بر بندگان اين است كه او را پرستيده و به او هيچ شركى نورزند. و حق بندگان بر خدا اين است كه كسى را كه به او هيچ گونه شرك نورزيده عذاب نكند. عرض كردم: اى رسول خدا! آيا اين مطلب را بر مردم بشارت دهم؟ فرمود: به مردم بشارت نده تا بر اين كار تكيه نكنند (و از عمل باز نمانند).

2. رسول خدا (ص) فرمود: «حق است بر خداوند كه كسانى را كه به جهت عفّت وخويشتن دارى از گناه چشم پوشى كرده وازدواج مى كنند، يارى نمايد». (1)

3. حضرت آدم (ع) به خاطر گفتن: «أَسْأَلُكَ بِحَقِّ مُحَمَّدٍ إٍلّا غَفَرْتَ لِي»، مورد عفو قرارگرفت. (2)

4. ابن عساكر به سندش از اباصلت هَرَوى نقل كرده كه گفت:

كُنْتُ مَعَ عَلِيِّ بْنِ مُوسَي الرِّضَا (ع)، فَدَخَلَ نَيْسَابُورَ وَهُوَ رَاكِبٌ بَغْلَةً شَهْبَاءَ أَوْ أَشْهَبَ قَالَ أَبُوالصَّلْتِ: الشَّكُّ مِنِّي، وَ قَدْ عَدُوا فِي طَلَبِهِ، فَتَعَلَّقُوا بِلِجَامِهِ وَ فِيهِمْ يَاسِينُ بْنُ النَّضْرِ، قَالُوا: يَابْنَ رَسُولِ اللهِ! بِحَقِّ آبَائِكَ الطَّاهِرِينَ حَدِّثْنَا بِحَدِيثٍ سَمِعْتَهُ مِنْ أَبِيكَ، فَأَخْرَجَ رَأْسَهُ مِنَ الْعَمَّارِيَّةِ فَقَالَ: حَدَّثَنِي أَبِي الرَّجُلِ الصَّالِحِ مُوسَي بْنِ جَعْفَرٍ، حَدَّثَنِي أَبِي الصَّادِقِ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ، حَدَّثَنِي أَبِي مُحَمَّدِ بْنِ عَلِيٍّ، حَدَّثَنِي

ص36

أَبِي عَلِيِّ بْنِ الْحُسَيْنِ، حَدَّثَنِي [أَبِي] الْحُسَيْنِ بْنِ عَلِيٍّ، حَدَّثَنِي أَبِي عَلِيِّ بْنِ أَبِي طَالِبٍ: قَالَ: سَمِعْتُ رَسُولَ اللهِ (ص) يَقُولُ: سَمِعْتُ جِبْرِيلَ يَقُولُ: قَالَ اللهُ عَزَّوَجَلَّ: أَنَا اللهُ الَّذِي لا إِلَهَ إِلا أَنَا، يَا عِبَادِي فَمَنْ جَاءَ مِنْكُمْ بِشَهَادَةِ أَنْ لا إِلهَ إِلا اللهُ بِالإِخْلاصٍ دَخَلَ فِي حِصْنِي، وَمَنْ دَخَلَ فِي حِصْنِي أَمِنَ مِنْ عَذَابِي. (1)

همراه على بن موسى الرضا (ع) بودم كه حضرت در حالى كه سوار بر استرى خاكسترى نر يا ماده بود. اباصلت مى گويد: ترديد از من است وارد نيشابور شدند، و مردم به دنبال حضرت بودند و لجام استر او را گرفتند، و در حالى كه ياسين بن نضر در ميان آنها بود گفتند: اى فرزند رسول خدا! به حق پدران پاكت! حديث كن ما را به حديثى كه از پدرت شنيده اى. حضرت سر خود را از هودج بيرون آورد و فرمود: حديث كرد مرا پدرم، مرد صالح موسى بن جعفر، حديث كرد مرا پدرم صادق جعفر بن محمّد، حديث كرد مرا پدرم محمد بن على، حديث كرد مرا پدرم على بن الحسين، حديث كرد مرا [پدرم] حسين بن على، حديث كرد مرا پدرم على بن ابى طالب: كه فرمود: از رسول خدا (ص) شنيدم كه مى فرمود: از جبرئيل شنيدم كه مى فرمود: خداوند عزوجل فرمود: من آن خدايى هستم كه جز من خدايى وجود ندارد، اى بندگان من هر كس از شما شهادت به وحدانيت خداوند با اخلاص دهد داخل در حريم من خواهد شد، و هر كس داخل در حريم من شود از عذاب من در امان خواهد بود.

5. در باب مناقب فاطمه بنت اسد آمده است:

ص37

إنَّها لَمّا مَاتَتْ حَفَرَ رَسُولُ اللهِ (ص) لَحْدَهَا بِيَدِهِ وَأَخْرَجَ تُرابَهُ بِيَدِهِ، فَلَمَّا فَرَغَ دَخَلَ رَسُولُ اللهِ (ص) فَاضْطَجَعَ فِيهِ فَقَالَ: (اللهُ الَّذي يُحْيي وَيُميتُ وَهُوَ حَي لا يَمُوتُ اغْفِرْ لأُمّي فاطِمَةَ بِنْتَ اسَدٍ وَ لَقِّنها حُجَّتها وَ وَسِّعْ عَلَيْها مَدْخَلَها بِحَقِّ نَبِيِّكَ وَ الأَنْبِياءِ الَّذينَ مِنْ قَبْلي فَانَّكَ ارْحَمُ الرَّاحمينَ ...). (1)

چون فاطمه بنت اسد از دنيا رحلت نمود رسول خدا (ص) به دست خود لحد كنده وخاكش را به دستانش بيرون ريخت. وبعد از فارغ شدن از حفر، رسول خدا (ص) داخل در قبر شد ودر آن خوابيد وفرمود: (خداوندى كه زنده مى كند و مى ميراند واو زنده است كه نمى ميرد، از مادرم فاطمه بنت اسد درگذر، وحجتش را به او تلقين كن وجايگاهش را وسيع گردان، به حقّ پيامبرت وانبيايى كه قبل از من آمدند؛ زيرا تو بهترين رحم كننده اى ...).

رجال سند به جز روح بن صلاح صحيح است، واو را ابن حبان وحاكم توثيق كرده اند.

6. ملا على قارى حنفى در شرح حديث «إنّ هُ (ص) كَانَ يَسْتَفْتِحُ بِصَعَالِيكَ المُهَاجِرِينَ» مى گويد:

قال ابن الملك: بان يقول: أَللَّهُمَّ انصُرْنَا عَلي الأَعْدَاءِ بِحَقّ عِبادَكَ الفُقَرَاءِ المُهَاجِرِينَ. (2)

ابن ملك گفته: به اينكه بگويد: بارالها! ما را بر دشمنانمان يارى ساز به حق بندگانت از فقراى مهاجرين.

ص38

7. حافظ غمارى در كتاب «اتحاف الاذكياء» مى گويد: «اين حديث (ابوسعيد الخدرى) كمتر از رتبه حسن نيست؛ بلكه مطابق شرط ابن حبان صحيح است». (1)

ابوسعيد خدرى از رسول خدا (ص) نقل كرده كه فرمود:

مَنْ خَرَجَ مِنْ بَيْتِهِ إِلَي الصَّلاةِ فَقَالَ: اللَّهُمَّ إِنِّي أَسْأَلُكَ بِحَقِّ السَّائِلِينَ عَلَيْكَ وَ بِحَقِّ مَمْشَايَ هَذَا فَإِنِّي لَمْ أَخْرُجْ أَشَراً وَلا بَطَراً وَلا رِيَاءً وَلا سُمْعَةً، وَخَرَجْتُ اتِّقَاءَ سُخْطِكَ وَابْتِغَاءَ مَرْضَاتِكَ، فَأَسْأَلُكَ أَنْ تُعِيذَنِي مِنْ النَّارِ وَأَنْ تَغْفِرَ لِي ذُنُوبِي إِنَّهُ لا يَغْفِرُ الذُّنُوبَ إِلا أَنْتَ، أَقْبَلَ اللهُ بِوَجْهِهِ وَاسْتَغْفَرَ لَهُ سَبْعُونَ أَلْفِ مَلَكٍ. (2)

هر كس كه از خانه خود براى نماز خارج شود وبگويد بارخدايا! من تو را مى خوانم به حقّ سؤال كنندگان از تو وبه حقّ اين راه رفتن من؛ زيرا من به جهت افساد وطغيان گرى وريا وسمعه از خانه بيرون نيامده ام، من به جهت ترس از سخط تو وطلب رضايت تو آمده ام، از تو مى خواهم كه مرا از آتش نجات دهى وگناهان مرا بيامرزى؛ زيرا به جز تو كسى گناهان را نمى آمرزد در اين صورت است كه خداوند به او رو كرده وهفتاد هزار ملك بر او استغفار خواهند نمود.

منذرى مى گويد: «اين حديث را ابن ماجه با سندى نقل كرده كه در آن مناقشه است، ولى شيخ ما حافظ ابوالحسن آن را حسن دانسته است». (3)

ص39

همچنين حافظ ابن حجر مى گويد: «اين حديث حسن است واحمد وابن خزيمه در كتاب توحيد وابو نعيم وابن السنى آن را نقل كرده اند».(1) ونيز عراقى اين حديث را حسن شمرده است. (2)

وحافظ بوصيرى در زوائد ابن ماجه مى گويد: «اين حديث را ابن خزيمه در صحيح خود آورده است».(3)

وحافظ شرف الدين دمياطى مى گويد: «سند اين حديث حسن است ان شاءالله».(4)

ص40

صحيح است؛ زيرا براى آنان نزد خداوند منزلت و مقام و حرمتى است كه اقتضا مى كند خداوند درجات آنها را بالا برده و قدرشان را عظيم داشته و شفاعتشان را بپذيرد آن گاه كه شفيع شوند ...

همچنين مى گويد:

وقد اتفق المسلمون على انّه (ص) اعظم الخلق جاهاً عند الله، لاجاه لمخلوق عندالله اعظم من جاهه و لا شفاعة اعظم من شفاعته. (1)

مسلمانان اتفاق دارند بر اينكه پيامبر (ص) بزرگ ترين جاه و مقام را نزد خداوند دارد و جاهى براى مخلوقى نزد خداوند بزرگ تر از جاه و مقام او و شفاعتى بزرگ تر از شفاعت او نيست.

او در جاى ديگر مى گويد:

... فعلى هذا القول لأنبيائه و عباده الصالحين عليه سبحانه حق اوجبه على نفسه مع اخباره. (2)

... بنابراين قول براى پيامبران و بندگان صالحش نزد خداوند سبحان حقى است كه آن را براى خودش ثابت كرده و به آن خبر داده است.

و نيز مى گويد:

ومن قال: بل للمخلوق على الله حق فهو صحيح اذا اراد به الحق الذي اخبر الله بوقوعه؛ فانّ الله صادق لايخلف الميعاد، و هو الذي اوجبه علي نفسه بحكمته و فضله و رحمته،و هذا

ص41

المستحق لهذا الحق اذا سأل الله تعالي به يسأل الله تعالي انجاز وعده او يسأله بالأسباب التي علّق الله بها المسببات، كالأعمال الصالحة، فهذا مناسب. (1)

و كسى كه بگويد: بلكه براى مخلوق بر خدا حقى است حرف صحيحى است در صورتى كه اراده كند به آن حقى را كه خداوند به وقوع آن خبر داده است؛ زيرا خداوند راستگويى است كه خلف وعده نمى كند، و او كسى است كه بر خودش حكمت و فضل و رحمتش را واجب كرده است. و اين مستحق براى اين حق هرگاه از خداوند متعال به وسيله او بخواهد در حقيقت از خداوند متعال پياده شدن وعده اش را خواسته يا از او به اسبابى خواسته كه خداوند مسببات را بر آنها معلّق نموده است، همچون اعمال صالح، و اين مناسب است.

ص42

قدورى مى گويد:

انّ المسألة بحق المخلوق لا تجوز؛ لانّه لا حقّ للمخلوق علي الخالق. (1)

قسم خوردن وخواستن از خداوند به حقّ مخلوقين جايز نيست؛ زيرا مخلوقات هيچ گونه حقّى بر خداوند ندارند.

ص43

خداوند سبحان درباره ملك الموت مى فرمايد: (قُلْ يَتَوَفَّاكُمْ مَلَكُ الْمَوْتِ الَّذِي وُكِّلَ بِكُمْ)؛ «بگو: فرشته مرگ كه بر شما مأمور شده، (روح) شما را مى گيرد». (نازعات: 5)

ودرباره ملائكه مى فرمايد: (فَالْمُدَبِّراتِ أَمْراً)؛ «و آنها كه امور را تدبى. ر مى كنند». (نازعات: 5)

ص44

ص45

با مراجعه به روايات پى به جواز و رجحان دعا به حق اوليا مى بريم. اينك به برخى از روايات اشاره مى كنيم:

ص46

تو مى خواهم به حق سائلين بر تو، و تو را مى خوانم به حق اين قدم هايى كه برمى دارم؛ زيرا من به جهت تفريح و تكبر و ريا و سمعه بيرون نيامده ام، بلكه به جهت پرهيز از ناخشنودى تو و طلب رضايتت از خانه خارج شده ام. از تو مى خواهم كه مرا از آتش [دوزخت] بازدارى، و اينكه گناهانم را بيامرزى؛ زيرا كسى جز تو گناهان را نمى پوشاند. اگر چنين گويد خداوند به او رو كرده و هفتاد هزار فرشته بر او استغفار مى نمايند.

اين حديث حسن است و جماعتى از حفاظ آن را تحسين نموده اند، از قبيل:

1. حافظ دمياطى در كتاب «المتجر الرابح فى ثواب العمل الصالح».(1)

2. حافظ ابوالحسن مقدسى، بنابر نقل حافظ منذرى در «الترغيب و الترهيب».(2)

3. حافظ عراقى در «تخريج احاديث الاحياء». (3)

4. حافظ ابن حجر عسقلانى در «امالى الأذكار». (4)

5. حافظ بوصيرى در كتاب «مصباح الزجاجة». (5)

ص47

تضعيف كرده اند، ولى او از رجال مسلم در صحيحش مى باشد و جماعتى از رجاليين همچون عجلى، ابن عيينه، ثورى، ابن عدى، احمد بن حنبل، هيثم بن جميل، ابن شاهين و ابن حبّان او را توثيق و تجليل كرده اند. (1)

حاكم گرچه در «سؤالات مسعود السِّجزى» بر او ايراد گرفته و فضيل بن مرزوق را از شروط صحيح نمى داند و بر مسلم عيب وارد كرده به جهت آنكه حديث او را در صحيحش آورده است، ولى اهل سنت عقيده و نظر مسلم بن حجاج را بر حاكم مقدم مى دارند. وانگهى اين كلام دلالت بر جرح ندارد، بلكه تنها حديث او را از درجه صحيح به درجه اى پايين تر كه حسن مى باشد آورده است، خصوصاً آنكه حاكم نيشابورى حديث فضيل بن مرزوق را در كتاب «المستدرك على الصحيحين» تصحيح نموده است. و ذهبى مى گويد: «انّما يروي له مسلم في المتابعات»(2)؛ «مسلم از او در متابعات روايت مى كند».

و ابوحاتم درباره او مى گويد:

صدوق صالح الحديث، يهم كثيراً، يكتب حديثه. قال ابن ابي حاتم: يحتج به؟

قال: لا. (3)

راستگو و صالح الحديث است ولى اوهام زيادى دارد، حديثش نوشته مى شود. ابن ابى حاتم گفت: به او احتجاج مى گردد؟ گفت: هرگز.

ولى بايد گفت كه ابوحاتم رازى كسى است كه در جرح شدت داشته

ص48

است، به حدّى كه ذهبى درباره او مى گويد:

إذا وثق ابوحاتم رجلا فتمسّك بقوله، فانّه لايوثّق إلّا رجلا صحيح الحديث، و اذا ليّن رجلا أو قال: لايحتج به، فتوقف حتّي تري ما قال غيره فيه، فان وثقه احد فلاتبنِ علي تجريح أبي حاتم، فانّه متعنّت في الرجال، قد قال في طائفة عن رجال الصحاح ليس بحجّة، ليس بقوي أو نحو ذلك. (1)

هرگاه ابوحاتم كسى را توثيق كرد به گفته او تمسك كن؛ چرا كه او توثيق نمى كند مگر كسى را كه صحيح الحديث است، ولى اگر درباره كسى گفت: لين، يا گفت: به او احتجاج نمى شود، درباره او توقف كن تا ببينى كه ديگرى درباره او چه مى گويد، و اگر كسى او را توثيق كرد به جرح ابوحاتم توجّهى نكن؛ چرا كه او در رجال سخت گير است. و طايفه اى از رجال صحاح گفته اند: او حجت و قوى و نحو آن نيست.

ابن تيميه مى گويد:

وأما قول أبي حاتم: يكتب حديثه ولا يحتج به، فابوحاتم يقول مثل هذا في كثير من رجال الصحيحين، و ذلك انّ شرطه في التعديل صعب، و الحجة في اصطلاحه ليس هو الحجة في اصطلاح جمهور اهل العلم. (2)

و اما گفته ابوحاتم: حديثش نوشته مى شود، ولى به آن احتجاج نمى شود، ابوحاتم اين گونه تعبير را درباره بسيارى از رجال صحيح

ص49

بخارى و مسلم مى گويد؛ زيرا شرطش در تعديل دشوار است، و حجت در اصطلاح او همان حجت در اصطلاح جمهور اهل علم نيست.

و اگر كسى بگويد كه ابوحاتم جرحش را نسبت به فضيل تفسير كرده و او را از جمله كسانى مى داند كه وَهْم بسيار دارد، در جواب او مى گوييم:

اولًا: اصل وهم در حديث، راوى را از حدّ ثقه بودن خارج نمى كند.

ثانياً: تعبير به وهم بسيار از شدت و تندروى ابوحاتم است، و كسانى كه او را توثيق كرده اند نه تنها اين عنوان را درباره او به كار نبرده اند بلكه براى او وَهْم كم هم قايل نشده اند.

جالب توجه اينكه البانى اين حديث را به جهاتى تضعيف كرده كه از آن جمله ضعيف دانستن فضيل بن مرزوق است. (1) در حالى كه در جايى ديگر حديثش را حسن دانسته است(2)، و اين از جمله تناقضات او در جرح و تعديل است كه متن روايت در آن تأثيرگذار بوده است.

2. وجود عطيه در سند

در مورد عطيه نيز از جهاتى مناقشه شده است؛

الف) در مورد جرح مبهم گفته شده كه قابل اعتماد نيست.

ب) برخى به اتهام تدليس او را جرح كرده اند كه اعتماد آنان بر

ص50

روايت متفردى است از محمد بن سائب كلبى كه متهم به دروغ است و لذا نمى توان به آن اعتماد نمود.

ج) برخى جرح عطيه را به جهت تشييع او دانسته اند، در حالى كه رجاليين از جمله ابن حجر در مقدمه «فتح البارى» و ديگران گفته اند: تشيع مضر به روايت راوى نيست در صورتى كه راوى صدوق و عادل باشد و حديثى را كه نقل مى كند دلالت بر حقانيت او نداشته باشد كه در مورد اين حديث اين چنين است، خصوصاً در صورتى كه جرح كننده او به سبب تشيع شخصى ناصبى و دشمن شيعه باشد ...

محمود سعيد ممدوح از محدثان اهل سنت در اين باره مى گويد:

ومن تكلّموا فيه بسبب تشيعه فجرحهم في الحقيقة مردود؛ لانّ الجرح بالبدعة لايلتفت اليه بعد بيان صدق الراوي و عدالته؛ خاصة اذا لم يكن داعياً لبدعة او المروي يؤيّد بدعته. و لم يثبت انّ عطية العوفي كان داعياً للتشيع و الحديث المروي هنا الذي نحن بصدده لاعلاقة له بالتشيع، و عليه فكلام من تكلم في عطية العوفي بسبب تشيعه لاينظر اليه، خاصة اذا كان هذا المتكلم فيه متهم بالنصب، و هو ضدّ التشيع.(1)

و كسانى كه درباره آنان به جهت تشيعشان سخن گفته شده جرح آنان در حقيقت مردود است؛ زيرا به جرح به جهت بدعت التفات نمى شود بعد از بيان صدق راوى و عدالت او، على الخصوص در صورتى كه او دعوت كننده به بدعتش نباشد يا روايتش بدعتش را تأييد نكند. و ثابت نشده كه عطيه عوفى دعوت كننده به تشيع بوده

ص51

است. و حديثى كه در اينجا روايت شده و درصدد بحث از آن هستيم ارتباطى با تشيع ندارد. بنابراين كسانى كه در مورد عطيه عوفى به جهت تشيعش سخن گفته اند به آنها التفات نمى شود، خصوصاً در صورتى كه آن شخص متهم به دشمنى با تشيع باشد.

وانگهى عطيه عوفى كسى است كه يحيى بن سعيد قطان، و ابن سعد، و ابن معين، و ترمذى، و بزار، و ابن شاهين او را عادل دانسته اند، و لذا روايت او مورد قبول بوده و در درجه حَسَن لذاته مى باشد.

ابن حجر عسقلانى در كتاب «امالى الأذكار» مى گويد:

ضعْف عطية انّما جاء من قبل التشيع و من قبل التدليس، و هو في نفسه صدوق. (1)

ضعف عطيه به جهت تشيع و تدليس اوست وگرنه او فى نفسه راستگوست.

و از آنجا كه شبهه تدليس و تشيع او را دفع كرديم لذا مى توان به حديث او اعتماد نمود.

ص52

روح بن صلاح، قال الحاكم: ثقة، و ضعّفه بعضهم، و الحديث صحيح. (1)

همانا آقاى ما پيامبر (ص) چون فاطمه بنت اسد مادر آقاى ما على را دفن كرد عرض نمود: (بارخدايا! به حق من و حق پيامبران قبل از من، كسى كه بعد از مادرم براى من مادرى كرد را بيامرز). اين روايت را طبرانى و حاكم به طور مختصر و ابن حبان و ديگران نقل كرده اند. و در سند آن روح بن صلاح است كه حاكم او را ثقه دانسته است برخى او را تضعيف كرده اند. امّا حديث صحيح است.

ص53

كرد و در بزرگى مرا برادر خود قرار داد. و شما مى دانيد كه من با او وقت ملاقات خصوصى داشتم كه بر آن كسى غير از من مطّلع نبود، و اينكه پيامبر (ص) از همه بيشتر به من سزاوار بود. چيزى را به شما مى گويم كه به احدى قبل از امروز نگفته ام؛ وقتى از او خواستم تا براى من دعا كرده و طلب مغفرت نمايد. حضرت فرمود: انجام مى دهم. آن گاه برخاست و نماز به جاى آورد و چون دستان خود را به دعا بلند نمود به سخنانش گوش فرادادم كه مى گفت: بارخدايا! به حق بنده تو على، على را بيامرز. عرض كردم: اى رسول خدا! اين چگونه دعايى است؟ حضرت فرمود: آيا كسى با كرامت تر از تو نزد خداست تا او را شفيع به سوى خدا قرار دهم؟

ص54

نمى كند محبوب تر نزد من از دعاكننده اى كه مرا مى خواند و مى خواهد به حق محمّد و اهل بيتش ...

ص55

مقامى داشته باشند و اين صحيح است؛ زيرا براى آنان نزد خداوند منزلت و جاه و حرمتى است كه اقتضا مى كند تا خداوند درجاتشان را بالا برده و قدرشان را عظيم كرده و شفاعتشان را در صورت شفاعت بپذيرد ...

ولى نفس مجرد قدر و جاه آنان از امورى نيست كه اقتضاى اجابت دعاى آنان را بنمايد هرگاه خدا را به آنان سوگند دهد تا از خدا آن را بخواهد، بلكه جاه آنان نيز او را نفع مى رساند در صورتى كه آنان را متابعت كرده و اطاعت نمايد در آنچه او از جانب خدا دستور داده و به آنان در آنچه از روش براى مؤمنان ترسيم كرده اند پيروى كند. و نيز آن هنگام او را نفع مى دهد كه آنان براى او دعا كرده و شافع او در آن حاجت شوند.

ابن تيميه مى گويد:

فالأنبياء و المؤمنون لهم حق على الله بوعده الصادق لهم، و بكلماته التامة و رحمته لهم: ان ينصرهم و لايخذلهم، و ان يمنعهم و لايعذبهم، و هم وجهاء عنده يقبل من شفاعتهم و دعائهم ما لايقبله من دعاء غيرهم.(1)

پس انبيا و مؤمنان داراى حق از جانب خدا مى باشند با وعده صادقى كه به آنان داده، آنان كه نزد خدا آبرو داشته و شفاعت و دعايشان آن قدر قبول مى شود كه از ديگران پذيرفته نمى گردد.

ص56

ص57

ص58

شرك ممنوع است، پس نذر براى قبور يا ساكنان آن نيز نذرى حرام وباطل بوده وشبيه به نذر براى بت ها است. وهر كس معتقد شود كه در نذر براى قبور نفع يا اجرى است، او گمراه جاهلى است ...

او همچنين مى گويد:

علماى ما جايز نمى دانند كه كسى براى قبرى يا مجاوران آن چيزى نذر كند، خواه پول باشد يا روغن چراغ يا شمع يا حيوان وغير اين امور، وتمام اين نوع نذرها معصيت وحرام است. (1)

عبدالرحمان بن حسن بن محمّد بن عبدالوهاب مى گويد:

والأحجار الّتي تقصد للتبرك والنذر لايجوز إبقاء شي ء منها على وجه الأرض مع القدرة على إزالتها. (2)

وسنگ هايى كه قصد تبرك ونذر براى آنها مى شود، جايز نيست چيزى از آنها را روى زمين باقى گذاشت، در صورتى كه قدرت بر از بين بردن آنها هست.

مراد وى از احجار، قبور اولياء و انبيا است. وى در كلام ديگر مى گويد:

المشاهد والأماكن وقبور الأولياء الّتي صارت محلا للزيارة والخيرات والنذورات ... كلّها محلّ الشيطان ... (3)

مشاهد واماكن وقبور اوليا كه محل زيارت وخيرات ونذورات شده ... همگى محلّ شيطان است.

بلكه آنچه از كلمات سيد محسن امين عاملى استفاده مى شود اين است كه وهابيان اين عمل را موجب شرك به خداوند متعال مى دانند.(4)

ص59

شكّى نيست كه نذر براى غير خدا به اين قصد كه آن شخص شايستگى براى نذر دارد از آن جهت كه مالك اشيا بوده وزمام امور به دست او است، كفر وشرك محسوب مى شود؛ زيرا نذر از اعظم عبادات است. ولى اگر مقصود نذركننده اين باشد كه نذرش در واقع صدقه اى باشد تا ثواب آن را به اولياى الهى هديه نمايد، قطعاً اشكالى ندارد. پيامبراكرم (ص) به دخترى كه براى مادرش عملى را نذر كرده بود، فرمود: «به نذر خود عمل كن».(1)

از ثابت بن ضحاك نقل شده كه گفت:

نَذَرَ رَجُلٌ عَلَي عَهْدِ رَسُولِ اللهِ (ص) أَنْ يَنْحَرَ إِبِلًا بِبُوَانَةَ، فَأَتَي رَسُولُ اللهِ (ص)، فأخبرهُ فَقَالَ (ص): هَلْ كَانَ فِيهَا وَثَنٌ يُعْبَدُ مِن أَوْثَانِ الْجَاهِلِيَّةِ؟، قَالَ: لَا. قَالَ: فَهَلْ كَانَ فِيهَا عِيدٌ مِنْ أَعْيَادِهِمْ؟ قَالَ: لَا. قَالَ رَسُولُ اللهِ (ص): أَوْفِ بِنَذْرِكَ. (2)

شخصى در زمان پيامبر (ص) نذر كرد كه شترى را در منطقه بوانه نحر كند. خدمت رسول خدا (ص) آمد واز ايشان در اين باره سؤال نمود. حضرت (ص) فرمود: آيا در آن مكان بتى كه عبادت شود، وجود دارد؟ عرض كرد: خير. باز حضرت فرمود: آيا در آن مكان، عيد مشركين گرفته مى شود؟ عرض كرد: خير. آن گاه حضرت فرمود: به نذر خود وفا كن.

ص60

از اين حديث استفاده مى شود كه نذر تنها براى بت ها اشكال دارد ويا آنكه با عقيده شرك آلود همراه باشد.

ميمونه بن كردم نقل مى كند كه پدرم به پيامبر (ص) عرض كرد:

إنِّي نَذَرْتُ أَنْ أَذْبَحَ خَمْسِينَ شَاةٍ عَلَي بَوّانَةَ. فَقَال (ص): هُنَاكَ شَيْ ءٌ مِنْ هَذِهِ النُّصُبِ؟ فَقَالَ: لا. قَالَ: فَأَوْفِ بِنَذْرِكَ. فَذَبَحَ تِسْعَاً وَأَرْبَعِينَ وَبَقِيتْ وَاحِدَةٌ. فَجَعَلَ يَعْدُو خَلْفَهَا وَيَقُولَ: أَللّهُمَّ أَوْفِ بِنَذْرِي، حَتّي أَمْسَكَهَا فَذَبَحَهَا. (1)

همانا من نذر كرده ام كه پنجاه گوسفند در بوانه ذبح كنم. رسول خدا (ص) فرمود: آيا در آنجا چيزى از اين بت ها وجود دارد؟ او عرض كرد: نخير. حضرت فرمود: پس به نذرت وفا كن. او چهل ونه گوسفند را ذبح كرد ويكى از آنها باقى ماند. پدرم به دنبال آن مى دويد وعرض مى كرد: بار خدايا به نذر من وفا كن، اين را گفت تا آنكه گوسفند را گرفت وذبح نمود.

ابى داوود نيز نقل كرده كه زنى به نزد رسول خدا (ص) آمد وعرض كرد:

يَا رَسُوَلَ اللهِ! إِنِّي نَذَرْتُ أَنْ أَذْبَحَ بِمَكَانِ كَذَا وَكَذَا- مَكَانٌ كَانَ يَذْبَحُ فِيهِ أَهْلُ الْجَاهِلِيَّةِ-. فَقَالَ النَّبيُّ: أَلِصَنَمٍ؟ قَالَتْ: لا. قالَ ألِوَثَنٍ؟ قَالَتْ: لا. قَالَ: فِي بِنَذْرِكِ. (2)

اى رسول خدا (ص)! ... همانا من نذر كرده ام كه در فلان مكان وفلان مكان- مكانى كه در آنجا اهل جاهليت ذبح مى كردند- ذبح نمايم.

ص61

پيامبر (ص) فرمود: آيا در آنجا بت بزرگ هست؟ آن زن عرض كرد: خير. حضرت نيز فرمود: آيا بت كوچك است؟ عرض كرد: خير. در اين هنگام پيامبر (ص) فرمود: به نذرت وفا كن.

ص62

وخرافاتهم وتجاسرهم علي أنبياء الله وأوليائه ... (1)

و امّا استدلال خوارج به اين حديث بر عدم جواز نذر در اماكن انبيا وصالحين به گمان اينكه انبيا وصالحين بت هايى هستند- پناه بر خدا- ونيز عيدهايى از اعياد جاهليت است، اين از گمراهى وخرافات وجسارت آنان بر انبياى الهى واولياى اوست ...

مقصود او از خوارج همان وهابيان است.

عزامى در ردّ بر ابن تيميه مى گويد:

... فإذا ذبح للنبيّ أو نذر الشي ء له فهو لايقصد إلّا أن يتصدّق بذلك عنه، ويجعل ثوابه إليه، فيكون من هدايا الأحياء للأموات المشروعة المثابة على إهدائها ...(2)

پس هرگاه كسى براى پيامبر (ص) ذبح كرد، يا چيزى را بر او نذر نمود، او قصد ندارد جز آنكه تصدّقى از ناحيه آن حضرت به اين عمل بدهد، وثواب آن را به پيامبر (ص) عرضه نمايد. لذا اين عمل از نوع هداياى زنده ها بر مردگان است كه مشروع بوده وهديه دادن آن ثواب دارد ...

ابوالمواهب شاذلى تونسى مى گويد:

رأَيْتُ رَسُولَ اللهِ (ص) فَقَالَ لِي: إذَا كَانَتْ لَكَ حَاجَةٌ وَ أَرَدْتَ قَضَاءَها فَانْذُرْ لِنَفِيسَةِ الطّاهِرَةِ وَلَوْ فَلْسَاً؛ فَإِنَّ حَاجَتَكَ تُقْضَي. (3)

رسول خدا (ص) را در عالم رؤيا مشاهده كردم و به من فرمود: هرگاه حاجتى داشتى و خواستى كه برآورده شود براى نفيسه طاهره نذر كن ولو يك فلس، كه به طور حتم حاجتت برآورده خواهد شد.

ص63

ص64

- همان گونه كه بت پرستان انجام مى دادند- اين عمل شرك آلود بوده واز اسلام خارج شده است؛ چه اعتقاد به الوهيت آنها داشته باشد ويا آنكه به قصد تقرّب به آنها به طور مستقل و در عرض خدا اين عمل را انجام داده باشد.

ولى اگر كسى حيوانى را از طرف انبيا واوصيا يا مؤمنين ذبح كند تا ثواب انفاق گوشت آن را بر آنها اهدا نمايد، همان گونه كه برخى قرآن مى خوانند وثواب آن را براى انبيا واوصيا يا مؤمنان هديه مى نمايند، شكّى نيست كه در اين عمل اجرى عظيم است. وقصد تمام قربانى كنندگان براى اولياى الهى همين قسم دوّم است.

روايت شده كه پيامبر (ص) حيوانى را به دست خود قربانى نمود وعرض كرد: «بار خدايا اين قربانى از طرف من وهر كسى كه از امّتم قربانى نكرده است، باشد». (1)

ودر روايتى وارد شده كه امام على (ع) به طور مستمر از طرف رسول خدا (ص) قوچ قربانى مى كرد و مى فرمود: «رسول خدا (ص) وصيت كرده كه دائماً از طرف او قربانى كنم». (2)

بريده روايت كرده كه زنى، از پيامبر (ص) سؤال كرد: آيا مى توانم از طرف مادرم بعد از فوتش روزه گرفته وحج به جاى آورم؟ پيامبر (ص) فرمود: آرى. (3)

ص65

ص66

لِرَبِّكَ وَ انْحَرْ)؛ «پس براى پروردگارت نماز بخوان و قربانى كن». (كوثر: 2)

گفته شده كه ذبح ونحر تنها بايد براى خدا باشد نه اولياى الهى.

ص67

تعالى مى باشد. حضرت فرمود: براى خداوند تبارك و تعالى آنچه را قرار داده اى وفا كن.

عمرو بن شعيب، از پدرش، از جدش نقل كرده كه گفت:

إنَّ امْرَأَةً قَالَتْ: يَا رَسُوَلَ اللهِ! إِنِّي نَذَرْتُ أَنْ أَنْحَرَ بِمَكَانِ كَذَا وَ كَذَا، مَكَانٌ كَانَ يَذْبَحُ فِيهِ أَهْلُ الْجَاهِلِيَّةِ. قَالَ: لِصَنَمٍ؟ قَالَتْ لا، قالَ لِوَثَنٍ؟ قَالَتْ: لا، قَالَ: أَوْفِي بِنَذْرِكِ. (1)

همانا زنى گفت: اى رسول خدا! من نذر كرده ام كه در فلان مكان و فلان مكان شترى قربانى كنم، مكانى كه در آن اهل جاهليت ذبح مى كردند. حضرت فرمود: براى بت است؟ زن عرض كرد: هرگز. حضرت فرمود: براى مجسمه است؟ عرض كرد: هرگز، حضرت فرمود: به نذرت وفا كن.

وانگهى از برخى روايات استفاده مى شود كه اگر نذر در راه اطاعت خدا باشد وفاى به آن واجب است.

عمران بن حُصين مى گويد:

سَمِعَتُ رَسُولُ اللهِ (ص) يَقُولُ: أَلنَّذْرُ نَذْرَانِ؛ فَمَا كَانَ مِنْ نَذْرٍ فِي طَاعَةِ اللهِ فَذَلِكَ لِلَّهِ وَ فِيهِ الوَفَاءُ، وَ مَا كَانَ مِنْ نَذْرٍ فِي مَعْصِيَةِ اللهِ فَذَلِكَ لِلشَّيْطَانِ وَ لا وَفَاءَ فِيهِ، وَ يُكَفِّرُهُ مَا يُكَفِّرُ اليَمِينَ. (2)

از رسول خدا (ص) شنيدم كه مى فرمود: نذر بر دو قسم است؛ هر نذرى كه در طاعت خدا باشد آن نذر براى خداست و آن را بايد وفا نمود، و هر نذرى كه در راه معصيت خداست، آن نذر براى شيطان است و نبايد به آن وفا كرد و براى آن همانند كفاره قسم كفاره مى دهد.

ص68

ص69

وهابيان در نسبت و اضافه بنده يا كنيز به مخلوق از قبيل: عبدالرسول و عبدالحسين ايراد كرده و آن را نوعى شرك مى دانند.

در پاسخ آنها مى گوييم: عبد و عبوديت به چند معنا در قرآن به كار رفته است:

ص70

اين نوع عبوديت ناشى از پيروزى انسان بر انسان ديگر در ميدان جنگ است كه اسلام آن را تحت شرايطى خاص پذيرفته است. و حاكم شرع را مخير كرده تا در صورتى كه نمى خواهد او را با دريافت غرامت يا بدون دريافت آن آزاد كند، او را اسير نمايد، كه در اين صورت عبد محسوب مى شود.

خداوند متعال درباره اين نوع عبوديت مى فرمايد:

(وَ أَنْكِحُوا الأَيامي مِنْكُمْ وَ الصَّالِحِينَ مِنْ عِبادِكُمْ وَ إِمائِكُمْ إِنْ يَكُونُوا فُقَراءَ يُغْنِهِمُ اللهُ مِنْ فَضْلِهِ وَ اللهُ واسِعٌ عَلِيمٌ) (نور: 32)

مردان وزنانِ بى همسر خود را همسر دهيد، همچنين غلامان وكنيزان صالح ودرستكارتان را؛ اگر فقير وتنگدست باشند، خداوند از فضل خود آنان را بى نياز مى سازد؛ خداوند گشايش دهنده وآگاه است.

ص71

و لذا انسان در عين اينكه مطيع و فرمانبردار دستورات رسول و اهل بيت: است، بنده و مخلوق خداست و اصل اطاعت را از براى او مى داند، و اگر ديگران را اطاعت مى كند از آن جهت است كه خداوند دستور به اطاعت آنها را داده است و اين نه تنها شرك نيست بلكه عين توحيد و در راستاى آن مى باشد.

با اين بيان جمله اى كه در زيارت ائمه بقيع آمده و مورد اعتراض وهابيان واقع شده است را مى توان پاسخ داد؛ زيرا در آنجا مى خوانيم: «موالي أنا عبدكم و ابن امتكم»، كه مقصود از مولى و عبوديت در اين جمله، مولويت و عبوديت در اطاعت است.

ص72

بخارى و مسلم به سند خود از ابوهريره نقل كرده اند كه رسول خدا (ص) فرمود:

لا يَقُلْ أَحَدُكُمْ: عَبْدِي، أَمَتِي، وَ لَيَقُلْ فَتَايَ وَ فَتَاتِي وَ غُلامِي. (1)

كسى از شما نگويد: عبد من، كنيز من، بلكه بگويد: پسر جوان من، دختر جوان من و غلام من.

و نيز بخارى در كتاب «الأدب المفرد» چنين نقل كرده است:

كُلُّكُمْ عَبِيدُ اللهِ وَ كُلُّ نِسَائُكُمْ إِمَاءُ اللهِ تَعَالَي.(2)

همه شما بندگان خداييد و همه زنان شما كنيزان خداوند متعال هستند.

ص73

براى خداى عزّوجلّ باز مى گردد، امرى كه لايق به انسان تربيت شده است.

نووى نيز مى گويد:

المراد بالنهي استعماله على جهة التعاظم لا من اراد التعريف.(1)

مراد از نهى استعمال آن به جهت تعظيم است نه كسى كه اراده تعريف كرده.

مؤيد اين توجيه اينكه خداوند متعال مى فرمايد:

(وَ أَنْكِحُوا الأَيامي مِنْكُمْ وَ الصَّالِحِينَ مِنْ عِبادِكُمْ وَ إِمائِكُمْ إِنْ يَكُونُوا فُقَراءَ يُغْنِهِمُ اللهُ مِنْ فَضْلِهِ) (نور: 32)

مردان و زنانِ بى همسر خود را همسر دهيد، همچنين غلامان و كنيزان صالح و درستكارتان را؛ اگر فقير و تنگدست باشند، خداوند از فضل خود آنان را بى نياز مى سازد.

بخارى از پيامبر (ص) نقل كرده كه فرمود: «مَنْ اعْتَقَ شِقْصاً لَهُ مِنْ عَبْدٍ ...»(2)؛ «كسى كه سهم خود از عبدش را آزاد كند ...».

از عمر بن خطاب نقل شد كه گفت: «قَدْ كُنْتُ مَعَ رَسُولٍ اللهٍ (ص)، فَكُنْتُ عَبْدَهُ وَخادِمَهُ» (3)

؛ «من با رسول خدا (ص) بودم و عبد و خادم او به حساب مى آمدم».

وانگهى برخى از اصحاب رسول خدا (ص) چنين اسم هايى داشتند و هرگز حضرت اسم هاى آنها را تغيير نداد، كه از جمله آنها عبدالمطلب

ص74

بن ربيعة بن حارث بن عبدالمطلب بن هاشم بن عبدمناف قرشى هاشمى است.(1)

ص75

كارهاى خوبى كه از افراد صادر مى شود بايد حكم به ظاهر آنها نمود، بايد گفت: اين افرادى كه شهادتين را به زبان جارى مى كنند و نماز خوانده و ساير فروع را انجام مى دهند حكم اسلام بر آنها مترتب مى شود و كارى نداريم كه در باطن چه نيتى دارند و حساب آنها از اين جهت با خداست.

به عبارت ديگر: در حكم به ايمان و اسلام افراد عملكرد ظاهرى آنها كافى است به خلاف حكم به كفر كه نبايد به ظاهر عمل افراد نگاه كرد بلكه عمل به نيت است.

ص76

2. مسلم به سندش از ابوهريره نقل كرده كه رسول خدا (ص) فرمود:

إنَّ اللهَ لايَنْظُرُ إلَى صُوَرِكُمْ وَلاإلَى أمْوَالِكُمْ، وَلَكِنْ يَنْظُرُ إلَى قُلُوبِكُمْ وَأَعْمَالِكُمْ. (1)

همانا خداوند به صورت ها و اموال شما نمى نگرد بلكه به قلب ها و اعمالتان نگاه مى كند.

ص77

ص78

گفتيم: اى ابوهريره! اين حسن بن على بود كه بر ما سلام نمود. او خود را به حضرت رساند وگفت: سلام بر تو اى آقاى من. سپس فرمود: از رسول خدا (ص) شنيدم كه مى فرمود: همانا تو آقايى.

ذهبى همچون حاكم اين حديث را تصحيح كرده اند.

ابوسعيد مى گويد:

إنَّ أهْلَ قُرَيْظَةَ لَمَّا نَزَلُوا عَلَى حُكْمِ سَعْدِ بنُ مُعاذٍ أَرْسَلَ إلَيْهِ رَسُولُ اللهِ (ص)، فَجَاءَ عَلَى حِمَارٍ فَقَالَ رَسُولُ اللهِ (ص): قُومُوا إلَى سَيِّدُكُمْ أوْ إلَى خَيْرِكُمْ.(1)

اهل قريظه چون حكم سعد بن معاذ را پذيرفتند رسول خدا (ص) كسى را نزد او فرستاد. معاذ سوار بر الاغى آمد ورسول خدا (ص) فرمود: به نزد آقاى خود يا بهترين فرد از ميان خود برويد.

ونيز ابوسعيد از پيامبر (ص) نقل كرده كه فرمود: «أَلْحَسَنُ وَالحُسَيْنُ سَيِّدا شَبَابِ أَهْلِ الجَنَّةِ» (2)؛ «حسن وحسين دو آقاى جوانان اهل بهشت اند».

ترمذى اين حديث را حسن صحيح دانسته است.

عايشه مى گويد:

كُنَّ أزْواجُ النَّبِي (ص) عِنْدَهُ لَمْ يُغَادِرْ مِنْهُنُّ واحِدَةٌ، فَاقْبَلَتْ فَاطِمَةُ تَمْشِي، ما تُخْطِئي مَشْيَتُهَا مِنْ مَشْيَةِ رَسُولِ اللهِ (ص) شَيْئَاً، فَلَمَّا رَآهَا رَحَّبَ بِهَا وَقَالَ: مَرْحَبَاً بِابْنَتِي، ثُمَّ أَجْلَسَهَا عَنْ يَمِينِهِ أَوْ عَنْ شِمَالِهِ، وَفِيهِ إنَّهُ (ص) قالَ لَها: يَا فَاطِمَةُ! أما تَرْضِينَ أَنْ تَكُونَ سَيِّدَةَ نِسَاءِ المُؤْمِنِيَنَ أَوْ سَيِّدَةَ نِسَاءِ هذِهِ الأمَّةِ،

ص79

فَضَحِكَتْ. (1)

ما همه همسران پيامبر (ص) نزد او بوديم وهيچ يك از ما از نزد حضرت بيرون نرفت تا اينكه فاطمه وارد شد به طورى حركت مى كرد كه همانند رسول خدا (ص) بود. چون حضرت او را ديد به او خوش آمد گفت وفرمود: مرحبا به دخترم، آن گاه او را به طرف راست يا چپ خود نشاند وبه او فرمود: اى فاطمه! آيا راضى نمى شوى كه بهترين زنان مؤمن يا بهترين زنان اين امّت باشى؟ در اين هنگام بود كه حضرت زهرا 3 خنديد.

ابى بكره مى گويد:

بَيْنَا النَّبِي (ص) يَخْطُبُ جَاءَ الحَسَنُ فَقَالَ النَّبِي (ص): إنَّ إبْنِي هَذَا سَيِّدٌ وَلَعَلَّ اللهُ تَبَارَكَ وَتَعَالَي أنْ يَصْلَحَ بِهِ بَيْنَ طَائِفَتَيْنِ عَظِيمَتيْنِ مِنَ المُسْلِمِين.(2)

هنگامى كه پيامبر (ص) خطبه مى خواند حسن (ع) وارد شد. حضرت فرمود: همانا اين فرزندم آقاست، واميد است كه خداى تبارك وتعالى به واسطه او بين دو طايفه بزرگ از مسلمانان صلح ايجاد كند.

ابوهريره از پيامبر (ص) نقل كرده كه فرمود: «انا سيّد الناس يوم القيامة» (3)؛ «من آقاى مردم در روز قيامتم».

سهل بن حنيف نقل مى كند كه پيامبر (ص) فرمود:

مُرُوا أَبا ثابتٍ يَتَعَوَّذُ. قُلْتُ: يَا سَيِّدِي! وَ الرُّقَي صَالِحَةٌ؟! فَقَالَ:

ص80

لارُقْيَةَ إلّا فِي نَفْسٍ أَوْ حُمَةٍ أَوْ لَدْغَةً. (1)

دستور دهيد به ابوثابت تا دعا براى خود بنويسد. سهل مى گويد: عرض كردم: اى آقاى من! آيا دعانويسى خوب است؟ حضرت فرمود: دعانويسى تنها در سه مورد مى باشد: در مورد نفس، وتب ونيش زدن.

از اين حديث استفاده مى شود كه اطلاق «ياسيدى» بر ولى خدا اشكالى ندارد؛ زيرا:

اوّلًا: نزد اهل سنّت، فعل صحابى حجت است.

ثانياً: از آنجا كه پيامبر (ص) بر او اعتراض نكرده تقرير حضرت دلالت بر جواز وامضا دارد.

حديث فوق از حيث سند صحيح است، وحاكم نيشابورى آن را تصحيح كرده وذهبى نيز با او در اين امر موافقت نموده است. گرچه البانى به جهت وجود عثمان بن حكيم وجده اش رباب در سندش آن را تضعيف كرده است، ولى حقيقت مطلب آن است كه تضعيف اين روايت به جهت آن است كه با عقيده اش سازگارى ندارد؛ زيرا علماى رجال از اهل سنت همگى در عدالت عثمان بن حكيم اتفاق دارند. (2)

همچنين البانى در بسيارى از موارد حديثى را تصحيح كرده كه تنها يك نفر، آن را از زنى نقل كرده است. ودر مورد سند اين روايت نيز چنين است.

بخارى نقل كرده:

ص81

وَ كَانَ عُمَرُ يَقُولُ: أَبُوبَكْرٍ سَيِّدُنَا وَ أَعْتَقَ سَيِّدُنا، يَعْنِي بِلالًا. (1)

و عمر مى گفت: ابوبكر سرور ماست، و سرور ما يعنى بلال را آزاد نمود.

ص82

و نيز خداوند متعال مى فرمايد: (وَ الْمُؤْمِنُونَ وَ الْمُؤْمِناتُ بَعْضُهُمْ أَوْلِياءُ بَعْضٍ ...)؛ «مردان وزنان باايمان، ولى (و يار وياور) يكديگرند». (توبه: 71)

ابوهريره از پيامبر (ص) نقل كرده كه فرمود:

لا يَقُلْ أَحَدُكُمْ: إِطْعَمْ رَبَّكَ، وَضِّي ءْ رَبَّكَ،

وَلْيَقُلْ: سَيِّدِي وَمَوْلايَ ...(1)

نبايد كسى از شما بگويد: پروردگارت را غذا بده، يا وضو بده يا سيراب كن، بلكه بايد بگويد: آقا ومولايم ...

ص83

كتابنامه

* قرآن كريم

* نهج البلاغه

1. ارغام المبتدع الغبي بجواز التوسل بالنبي، عبدالله بن محمد بن صديق غمارى حسينى.

2. اقتضاء الصراط المستقيم، ابن تيميمه، لاهور، المكتبة السلفية.

3. تاريخ ابن عساكر، ابن عساكر دمشقى، بيروت، دارالفكر، 1421 ه. ق.

4. رفع المنارة لتخريج احاديث التوسل والزيارة، محمود سعيد ممدوح.

5. سلسلة الاحاديث الصحيحة،

6. محمد ناصر الدين الباني، رياض، مكتبة المعارف للتوزيع والنشر.

7. سلسلة الاحاديث الضعيفة، محمد ناصر الدين البانى، رياض، مكتبة المعارف للتوزيع والنشر.

8. كشف الارتياب، سيدمحسن امين عاملى، چاپ دار الكتب الاسلامى، سال 1411 ه. ق.

ص84

9. كشف الشبهات، محمد بن عبدالوهاب، مصر، المنار.

10. مجموع فتاويبن باز، دار الوطن، رياض.

11. مجموعة الرسائل والمسائل، ابن تيميه، مملكة العربية السعودية، 1419 ه. ق.

12. مجموعة الفتاوى، ابن تيميه، رياض، مكتبة الابيكان، 1419 ه. ق.

13. مرقاة المفاتيح، عليبن سلطان محمد قارى، ملتان، المكتبة الامدادية.

14. الميزان، علامه محمدحسين طباطبايى، قم، مؤسسه مطبوعاتى اسماعيليان،

1412 ه. ق.